Leitað í stóru felustöð..

VIÐ LÖGÐUM af stað frá Siglufirði 21. nóvember s.l. Við vorum allir ánægðir með brottförina, ekki síst þeir skipverjar (undirmenn), sem fengið höfðu uppsagnarbréf og höfðu verið atvinnulausir frá 5. nóvember vegna verkefnaskorts fyrir skipið okkar sem við höfðum verið ráðnir á, Haförninn. Var því aðallega um að kenna verðfalli á lýsi, sem rekstur "Hafarnarins" raunar byggðist á yfir vetrarmánuðina.

Svipað ástand hafði verið á lýsismarkaðinum á s.l. vetri svo Haförninn flutti þann vetur aðeins einn farm af lýsi út, en hafði í þess stað verið leigður íslensku olíufélögunum til olíuflutninga, sem og voru gifturíkir, og komu þeir flutningar margsinnis í veg fyrir að olíu og bensínskortur yrði á Norður og Vesturlandi af völdum hafíss, en Haförninn braust skipa oftast gegn þeim ógnum.

Það byrjaði með því að gerð var þessi venjulega tollskýrsla, svona eins og ætíð í siglingum. Gefið er upp áfengi, tóbak og stundum annar varningur, eftir því til hvaða landa er komið.

Hvort upplýsingar hafa komið frá "lóðsinum" eða frá öðrum veit ég ekki, en komið hafði í ljós að venjuleg tollskýrslueyðublöð reyndust ófullnægjandi. Og urðum við því að skrifa nýja skýrslu og fylla hana svo rækilega út, að furðu sætti.

Auk áfengis og tóbaks, útvarps og þess háttar og myndavéla þurftum við að tilgreina nákvæmlega alla gjaldeyriseign okkar og okkur bent á að við mættum búast við að leitað yrði í fötum okkar, sem var gert, t.d. hjá einum úr eldhúsinu, en hann hafði gleymt 5 eða 10 gyllina seðli í brjóstvasa sínum.

Svo var okkur sagt að við mættum alls enga smápeninga hafa, þá yrðum við að tína saman og láta innsigla. Við urðum að fara að leita í skúffum og vösum að smá mynt, sem öll var tekin til innsiglingar.

Passarnir okkar voru skoðaðir rækilega, og strax var fjórum eða fimm tilkynnt að passar þeirra væru ógildir, en það vantaði hjá þeim embættisstimpil yfir ljósmyndina í pössunum.

Bryggjuræfillinn, sem við lágum við hefur auðsjáanlega ekki verið ætlaður til þess að setja upp á hann landgang, hvað þá það væri þar landgöngubrú, sem er algeng í mörgum löndum.

Hægt var þó að koma á land stiga sem var nær flatur á milli skips og bryggju og ekki hættulaust að fara á milli, þrátt fyrir spotta sem við strengdum sem handrið.

Við fengum fljótt fréttir af því að mjög glæsileg tollverslun væri skammt undan og fengist þar allt á milli himins og jarðar. Sótt var um landgönguleyfi.

Tók langan tíma að fá það og gilti það aðeins í tollbúðina, og að því er okkur var sagt, 5 tíma í einu.

Ég var einn þeirra "lánsömu", sem komst fyrstur í land. Það var um 15-20 mínútna gangur í tollbúðina, og á þessari leið sá ég sóðalegasta og fátæklegasta umhverfi sem ég hefi augum litið.

Síldin og ruslið ásamt öllum þeim óhreinindum, sem sagt hefur verið frá og sumir hneykslast af, á Raufarhöfn, Siglufirði og víðar var hreinasti aldingarður í samanburði við það rusl, drullu og lykt, sem við fórum í gegnum.

Og tollbúðin, þessari "glæsilegu" verslun, sem okkur hafði verið sagt frá - þar var að vísu hátt til lofts, en mér fannst þröngt til veggja og þröngt í búi, ef undan er skilið, áfengi og tóbak, af því var nóg úrval og verð ekki sem verst.

Erindi mitt var aðallega að kaupa mér sængurföt sem mig vantaði, en þau sá ég ekki.

Eitthvað var þarna af vefnaði og fatnaði á sjómenn, en ég held að enginn Íslendingur myndi ganga í þeim fötum.

Margir Íslendingar og raunar útlendingar, bölva yfir því að geta ekki verslað fyrir íslenskar krónur í tollversluninni á Keflavíkurflugvelli heima, en þarna var ekki hægt að versla fyrir austurþýsk mörk.

Já, vel á minnst, ég talaði um 4-5 ógilda passa áðan. Í því sambandi buðust Þjóðverjar til að útbúa sérstaka passa fyrir viðkomandi, ef þeir vildu borga fyrir þá DM 10.00 pr. stk. En mörkin yrðu að vera vesturþýsk, ekki austurþýsk.

Þessu "vingjarnlega" boði var að sjálfsögðu hafnað. Verslun okkar þarna í tollversluninni varð frekar lítil, og lét ég mér nægja að kaupa sælgæti fyrir 40 norskar krónur.

Við höfðum fengið sérstaka landgöngupassa þegar við fórum í land og urðum nú að skila þeim til varðanna á bryggjunni, þegar um borð var farið. Einu verðirnir, sem við sáum, voru þeir, sem skiptust á um varðstöðuna í varðskýlinu á bryggjunni, en það var ömurlegt starf, því frost var úti, 7-10 stig.

Og skýlin óupphituð. Þetta voru vingjarnlegir ungir menn en enginn þeirra skildi ensku né aðra tungu en þeirra eigin og var svo með alla starfsmenn þarna á bryggjunni, bæði yfir og undirmenn, en slíkt er óvenjulegt í Vestur-Evrópu.

Að lokum kom að brottförinni og þá fyrst fundum við fyrir alvöru, hversu sælan undir stjórn kommúnisma sem svo margir heima á Íslandi boða, er "sæt".

Það byrjaði með því að öllum var skipað upp úr koju (kl. 1 eftir miðnætti) skyldu allir mæta í hásetaborðsal (nema skipstjórinn) og þar urðum við að vera eins og rollur í rétt, þar til tollurunum, lögreglunni, eða hvað svo sem þessi einkennisklæddi her, sem um borð var kominn, kallaði sig.

Ég hafði sofið, er ég var ræstur og brá mér aðeins í slopp og var varla vaknaður, þegar fram var komið.

En þegar ég áttaði mig á því að hefja átti leit í herbergjum okkar að okkur fjarverandi og seðlaveski mitt lá opið á skrifborði mínu (er einn í herbergi) þá hélt ég áleiðis til herbergis míns til að nálgast veskið.

Gengið var i veg fyrir mig af tveim dátum til að hindra mig, en ég ýtti þeim rólega en ákveðið úr vegi og fór mína leið og var búinn að ná veskinu áður en þeir náðu mér aftur, sennilega vegna undrunar á því, að nokkrum skyldi dirfast að ýta við mönnum í svona fallegum einkennisbúningi.

Mér varð kalt á sloppnum og ætlaði aftur til klefa míns, til að klæða mig, en komst ekki í gegnum "víglínuna".

Annars voru þessir menn allir kurteisir og rólegir nema ef nefna mætti einn skratta í svörtum einkennisbúningi.

Minnti hann mig á hrokafullan nasista úr bíómyndum, enda vissi hann, að hann var hátt settur.

Leitað var gaumgæfilega í öllu skipinu og ef marka má aðferðina við leitina, en leitað var mest í stórum "felustöðum" eins og skápum o.s.frv. þá giska ég á að þeir hafi, verið að leita að fólki, svona eins og þeir héldu að einhverjum dytti í hug að yfirgefa "sæluna" frá austrinu.

Andlit okkar voru rækilega skoðuð og borin saman við myndirnar í pössum okkar og sumir, m.a. ég varð að sýna þeim og telja (svo þeir sæju, þessir þjónar) í seðlaveskinu. Var það borið saman við það, sem ég hafði gefið upp á "toll" listanum.

Og að lokum, Íslendingar sem ekki þegar þekkja sannleikann um ástandið fyrir austan, kynnist honum af eigin raun, trúið að minnsta kosti ekki fagurgalanum í rauðu hönunum heima hvorki þeim, sem sýna sitt rétta andlit né þeim, sem fela sig bak við nafnabreytingar.

Sumir bölva öllu heima, segja allt ómögulegt, dýrt og ekki hægt að lifa af tekjum. Satt er það, sumar þjóðir geta veitt sér meira fyrir daglaunin en Íslendingar, en það er líka margt sem við eigum, en þeir ekki, margt sem þeir óttast, en við þurfum ekki að óttast.

Og það vita þeir best, sem ekki eru heima, að heima er best þrátt fyrir allt.

Til Rússlands höfum við líka komið, og nú erum við í rússneskri landhelgi í annað sinn ( 2. des. ) Ventspils. Hér er líka lögregluríki eins og í A-Þýskalandi, þó ekki sé það í pappírsframkvæmd alveg eins.

Hér þarf að gera tollskýrslu eins og í öllum löndum. En sú tollskýrsla er að því leyti frábrugðin að hér varðar þá ekkert um áfengi og tóbak, þeir eiga að vísu nóg að drekka í landi, en þeir sem reykja segja (ég reyki ekki) að tóbakið sem þeir hafa á boðstólum sé "tað".

Aftur á móti vilja þeir fá uppgefin svona helsta varning, sem við erum með, útvörp, segulbönd, myndavélar o.s.frv. og gjaldeyriseign okkar, nákvæmlega skráða í þríriti, vilja þeir fá. Langan tíma tók það okkur að fá landgönguleyfi. Ég bað um landgönguleyfi kl. 8 að morgni, landgöngupassinn minn kom kl.16 sama dag.

Vopnaður vörður var í skýli við landganginn, en um 100 metrar eru á milli varðskýlanna, svo langt sem maður sér við höfnina. Og eru varðmenn ýmist vopnaðir skammbyssum eða vélbyssum.

Allir þeir verðir sem ég þurfti að umgangast voru mjög vingjarnlegir, en enginn skildi þó annað en sitt móðurmál, rússneskuna.

Mikið er um kvenfólk í starfi bæði tollþjóna og við olíuverslunina. td. var það skemmtileg tilbreyting að ung og myndarleg kona "tók út", sem kallað er, tanka okkar, samþykkti nægjanlega hreina farmgeima, en þetta verk er ekki talið beint þrifalegt, því síður kvenmarrsverk, vegna olíulyktar og olíuslepju í tönkunum.

En þessar rússnesku jentur eru víst engir eftirbátar karlkynsins hvað vinnu snertir.

Við fórum sex saman í land. Strax er við komum út fyrir hafnarhliðið breyttist andrúmsloftið.

Við sáum strætisvagn, sem var að fyllast af fólki. Við ákváðum að fara upp í hann þegar við vissum að hann var að fara inn í borgina, en einn farþeganna talaði ensku.

Þarna í vagninum var sjálfsali sem, farþegar greiddu fargjaldið í, en þessi enskumælandi sagði við okkur, að ef við ættum ekki rúblur, þá skyldum við ekki borga neitt, það væri allt í lagi. Það hefði enginn eftirlit með því.

Upphaflega ætluðum við okkur að fara til sjómannastofu sem hét Interpub, eða eitthvað svoleiðis, en þar hafði okkur verið sagt að við gætum skipt peningum, en ferðin endaði samt uppi í miðborginni.

Þessi enskumælandi var þá búinn að biðja okkur að selja sér gjaldeyri, alveg sama hvaða gjaldeyri.

Og stuttu eftir að við komum út úr vagninum þyrptust "gæjar" í kring um okkur, einnig stúlkur, flestir töluðu ágæta ensku, og allir báðu um það sama: gjaldeyri, amerískar sígarettur, tyggigúmmí og nælonfatnað.

Báðu meira að segja um fötin, sem við vorum í, buðust til að skipta á fötum og borga á milli.

Nefnið verðið, við borgum. Þeir buðust til að kaupa t.d. DM 10 fyrir 5 rúblur, sem mun vera rúmlega 100 % hærra en það, sem ríkið (rússneska) borgar, en löglega skiptur 10 marka seðill gildir í Rússlandi 2,21 rúblu. Á ég hér við vesturþýsk mörk.

Það gildir einu hverrar þjóðar gjaldeyrinn er, jafnvel íslenskar krónur eru keyptar fyrir okurfé, 50-80% álagning.

Sígarettupakkann kaupa þeir fyrir 1-2 rúblur (80-170 kr.) Segja sjálfir frá því, að þeir selji hann aftur á 3 rúblur.

Tyggigúmmíkartonið kaupa þeir á 5 rúblur, sem er um 400-500 % "hagnaður" fyrir farmann.

Það skal tekið fram, svo ekki valdi misskilningi, að ekki varð um neina verslun að þessu sinni, (að ráði að minnsta kosti). kannski vegna löghlýðni, en þó allavega vegna þess að fáa hafði órað fyrir þessari eftirspurn, og höfðu því ekki neitt með sér, fyrir utan gjaldeyri, en hann var allur rækilega skráður í þríriti og gat verið að eignin yrði könnuð eins og í A-Þýskalandi.

En þessir kaupmangarar, sem eltu okkur, buðu okkur þjónustu sína alla. "Segið bara hvað þið viljið, dans, vín kvenfólk. Eða viljið þið partí í prívat húsi? Það kostar ekkert, nema að leggja "partíinu" til áfengi, sem hægt væri að fá í næstu búllu fyrir 3 rúblur vodka flöskuna. "Og svo auðvitað áttum við að selja möngurunum nógu mikið næst, þegar við kæmum. "Við borgum." Sögðu þeir.

Og þeir virtust geta borgað, því þeir gengu með seðlabúntin upprúlluð í vasanum, eins og maður sér menn gera í bíómyndunum.

Þessi manntegund þyrptist að okkur hvar sem við gengum. Þeir sáu strax að við vorum útlendingar og spurðu óhikað á ensku eftir viðskiptum. Sumir jafnvel spurðu strax, hvort við værum íslendingar. En íslensk skip sigla mikið hingað til Ventspils.

Það vakti athygli mína að talsvert bar á fólki undir áhrifum áfengis, en hvergi sá ég lögregluþjón. En einhvertíma hefi ég heyrt heima á Íslandi, að fyllirí og flækingur á götum úti þekktist ekki í Rússlandi.

Lítið og fátæklegt þótti mér úrvalið í verslunum og auk þess er þar skuggalegt, sem raunar er það þannig hvar sem maður lítur í kringum sig. Þar er ekki verið að eyða rafmagnsorkunni í neinn "óþarfa" eins og það að lýsa upp "of" mikið. En fólkið virtist ánægt, hlýlega klætt. og í góðum holdum.

Svartamarkaðsbraskarana og gleðimeyjarnar þekkti maður þó úr, við nánari athugun á fatnaðinum.

Ég er nú að öllu jöfnu ekki vanur að skoða klæðnað fólks, en þar sem ég hafði einsett mér að sjá eins mikið af austrinu og mögulegt var, sá það ma. það, að unga fólkið fylgjast vel með vestrænni fatatísku, en þarf að greiða fyrir það okurfé.

Nælonfatnaður er ekki til í Ventspils á opinberum markaði var okkur sagt. Ég tók til dæmis eftir einni stúlku, sem sat við borð á dansstað, sem ég kom inn á. -

Hún var í bleikum netnælonsokkum, "samskonar" og ég hef séð í búð í Englandi og heima.

Þessir sokkar, sem voru margstoppaðir og saumaðir saman með ullargarni örlítið rauðara en sjálfir sokkarnir. Þeim sokkum hefði hvaða íslensk stúlka sem er, verið löngu búin að henda.

Á leiðinni um borð aftur kom ég við í sjómannastofunni til að skipta þar seðlum löglega. Á meðan beið leigubifreið eftir mér og félögum mínum tveim. sem komið höfðu með mér. Hinir þrír urðu eftir upp í borginni til að sjá meira af lífinu.

Þarna á sjómannastofunni var einnig, ásamt mörgu öðru, tollverslun sem hægt var að fá ýmiskonar rússneskan varning, ásamt líkjör frá Castro á Kúbu, o.fl. stöðum.

Eftir að hafa skipt nokkrum seðlum keypti ég og annar félagi minn tvær flöskur hver af líkjör frá Kúbu og varð að samkomulagi að ég, sem átti væntanlega vakt um borð færi með allan líkjörinn um borð, en hinir tveir færu aftur til félaga sinna uppi í borginni.

Gekk nú allt vel, þar til hjá varðmanninum við landganginn. Hann vildi fá að sjá kvittun fyrir öllum fjórum flöskum sem ég var með, en ég hafði aðeins kvittun fyrir mínum tveim (sem nægt höfðu í hliðinu).

Eftir nokkurt þjark, á fingramáli og pati og eftir að annar varðmaður hafði verið kallaður til, fékk ég að fara með allar flöskurnar um borð, en varðmennirnir gerðu gott úr þessu, hlógu og klöppuðu vinalega á öxlina á mér og tautuðu brosandi OK. Sennilega það eina, sem þeir kunnu í "ensku".

Af samtölum á milli skipverja að dæma eru menn sammála um, að fólkið þarna í Rússlandi er á yfirborðinu ánægt og líður vel, því það þekkir ekki annað betra, nema fólkið sem umgengst sjómennina.

Það talar frjálslega um viðskipti, fæst við svartamarkaðsbrask á götum úti, við veitingaborð í stórum sölum, en ef tala á um pólitík, þá lítur þetta sama fólk flóttalega í kringum sig og hvíslar uss... ekki pólitík.

Meðal kommúnista geta verið svartamarkaðsbraskarar og hverskonar glæpamenn, en þeir eru líka "hreinir" kommúnistar og hika því ekki við að segja frá, ef félagi gefur í skyn að hann sé veikur í "trúnni".

Það land, af þeim, sem ég hef komið til, en þau eru 11 - 12 talsins, sem mér finnst frjálsast og minnsta umstangið varðandi eftirlit á tollvarningi, er Belgía. Ég man ekki eftir að nokkru sinni hafi verið leitað þar við komu eða brottför þau skipti, sem ég hefi komið þangað.

Og einu sinni komu tollveróðir ekki einu sinni til að innsigla keyptan tollvarning, sem annars er ætíð gert í öllum löndum. Þeir báðu aðeins fyrir kveðju til okkar, en þetta var 2. janúar 1968.

Annars verðum við raunar aldrei fyrir ónæði hvar sem við komum, nema í A-Þýskalandi. Rússar leituðu t.d. ekkert hjá okkur, þegar við fórum þaðan í fyrsta skiptið eða athuguðu peninga okkar, kvöddu okkur brosandi og sumir með handabandi, sem er einstakt.

Ég vona að með þessum línum mínum hafi ég ekki gert neitt illt. Ég hefi aðeins sagt frá hlutunum, eins og þeir komu mér fyrir sjónir.

Ég er enginn pólitíkus, ekki einu sinni Sjálfstæðismaður, en ég þykist vera með sjálfstæðar skoðanir, og kýs því hverju sinni samkvæmt sannfæringu minni, ekki eins og rauðir hanar reyna að telja mér trú um að ég eigi að gera.

En svo mikið er víst að A-Þjóðverjar geta ekki haft sjálfstæðar skoðanir í dag og látið þær uppi. Það er varla hægt að snúa sér hálfhring án þess að sækja þurfi um sérstakt leyfi til þess.

Trillur og mótorbátar frá A-Þýskalandi, sem stunda daglega róðra til fiskjar og lífsviðurværis þurfa að sækja daglega um leyfi og sýna það varðbáti, sem er fyrir utan viðkomandi höfn.

Og er þá leitað í bátnum áður en honum er sleppt lengra. einnig þarf sami bátur að koma við hjá varðbátnum, þegar hann kemur úr róðri, til að sýna aflann.

Ekki held ég að íslenskir fiskimenn, ekki einu sinni kommúnistar, gerðu sig ánægða með slíkar aðgerðir. Margt fleira mætti telja upp, t.d, þurfa farmenn í höfn í Rússlandi að vera komnir um borð í skip sín fyrir miðnætti, annars eiga. þeir á hættu að fá ekki landgönguleyfi næst, þegar skip þeirra kemur í höfn.

Þetta kom fyrir fjóra skipverja hér um borð, en vegna ókunnugleika komu þeir dálítið "seint" samkvæmt rússneskum reglum.

Það höfðu tveir skroppið yfir í skip, sem lá við sömu bryggju og við, en þar sem þeir komu um borð eftir miðnætti samkvæmt rússneskri klukku (22,00 samkvæmt skipsklukku) þá var þeim tilkynnt að í næsta skipti, sem við kæmum þangað, fengju þeir ekki að fara í land.

Fólkið austan járntjalds er ósköp svipað að eðlisfari og annað fólk vestan við, en reglurnar, höftin og þvinganirnar, sem rauðu hanarnir í Moskvu setja og krefjast að farið sé eftir, vona ég að komi ekki á Íslandi.

Stranglega er bannað að tak ljósmyndir í austantjaldshöfnum, svo engar ljósmyndir þaðan, fylgja hér með