Laugardagur 12 ágúst 1976
Grein og ljósmynd: Steingrímur -- Svar: Jón Reynir
Einu sinni gekk bræðsla vel en nú
gengur hún illa
Siglufirði í ágústbyrjun. ---- Einu sinni var það síld, nú er það loðna. Einu sinni gekk bræðsla vel, nú gengur bræðsla illa. Hvers vegna? spyrja margir. Ekki er hægt að gefa einhlítt svar því margar eru orsakirnar, flestar mannlegar.
Nú er það loðna en ekki síld sem brædd er hjá Síldarverksmiðjum ríkisins í Siglufirði. Þessi verksmiðjusamstæða SR 46 og SR 30 er stærsta síldarverksmiðja landsins, miðað við fulla nýtingu til síldarbræðslu, en nú er það loðna eins og áður sagði, sem brædd er og afkastageta eitthvað minni þó aldrei hafi í raun reynt á það, þar sem aldrei hefur verið notaður nema hluti af verksmiðjusamstæðunni til bræðslu á loðnu.
Annars er verksmiðjan orðin mjög úr sér gengin, úrelt og gamaldags. Ekki hefur fengist nægjanlegt fé á undanförnum árum til eðlilegs viðhalds, hvað þá til kaupa á tækjabúnaði samkvæmt kröfum tímans. Þá má telja furðulegt hvað starfsfólki SR i Siglufirði hefur tekist að pressa hráefni i gegnum þennan “gamaldags garm".
Það er mat margra Siglfirðinga að frá því að byrjað var að “fjarstýra" þessari verksmiðju að sunnan (en aðsetur framkvæmdastjóra er í Reykjavik) þá hafi (a.m.k. ) verklegur rekstur gengið verr en ella, því fulltrúi framkvæmda-stjóra er sem næst valdalaus, og starf fulltrúa eða verksmiðju-stjóra hlýtur að vera mjög erfitt og tauga skemmandi starf því margir eru þeir sjómenn og landmenn sem "tæta" hann í sig bæði bak og fyrir, oft að ósekju, eða þá fyrir það sem honum hefur verið skipað að gera, og eða gera ekki. - Skipað af aðilum sem vegna vanþekkingar og eða áhugaleysis vita ekki nægilega mikið (hafa ekki séð aðstæður sjálfir) til að geta metið hlutina rétt. Og mörgum finnst vissir "stjórnartaumar" hafa meiri áhuga á því að lax komi á krókinn heldur en loðna.
Það hefur lengi viljað brenna við að verklegar framkvæmdir við undirbúning að loðnumóttöku og bræðslu hæfust of seint, stundum ekki í raun fyrr en skipin eru farin að týnast útá miðin, enda oftast mikil reiði sjómanna yfir seinagangi og brasi. Og oft hafa menn hér haft á orði að ef til vill óskaði stjórn SR heitt fyrir hverja vertíð að ekkert veiddist, þá þyrfti ekkert að hafa áhyggjur af þessu. Þetta er e.t.v. illa sagt en hvað á það fólk að halda sem fylgst hefur með þessari starfsemi. Undirritaður hefur starfað hjá þessu fyrirtæki í um 20 ár og aldrei kynnst öðrum eins “afturfótum" og stjórnun þessa fyrirtækis síðustu árin. Þessu fyrirtæki líðst að sóa milljónum af verðmætum án þess að nokkur segi frá því opinberlega, - ég get ekki þagað lengur. Á undanförnum loðnuvertíðum hefur runnið frjálst eða dælt beint i sjóinn blóðvatni, soð, mjöl og soðkjarni fyrir milljónir ef ekki tugmilljónir króna.
Þessi "aðferð" þótti sjálfsögð fyrir 20-40 árum þar sem tækniþekking var ekki fyrir hendi til að fullvinna hráefnið. Fyrir 10 árum þóttu það hroðaleg mistök ef litið magn fór til spillis, þá var tækniþekkingin komin til að fullnýta hráefnið, en nú virðist þessi þekking gleymd, því allar fjörðurinn á Siglufirði og nágrenni eru þaktar grút, lýsi og mjöli, sem komist hefur (viljandi?) í sjóinn. Fugl hefur drepist umvörpum vegna þessa og sóðaskapurinn geigvænlegur og sú spurning hefur vaknað hjá mörgum hvort "siglingamálastjóri" geti gefið svar við því hvort svona athæfi sé ekki ólöglegt samkvæmt alþjóðalögum. Eða kannski loðnuolía í sjó flokkist ekki undir olíumengun?
Og í framhaldi þá má spyrja hvort ekkert eigi að gera í þessu máli hvað sjómengun varðar og ekki má gleyma loftmenguninni?
Það bendir ýmislegt til að loðnuvinnsla til bræðslu geti orðið þjóðinni arðvænleg bæði sumar og vetur, þótt loðnan komi aldrei í stað síldarinnar eins og í gamla daga. En til þess að þessi atvinnugrein geti borið sig verulega, þarf að taka þetta verkefni föstum tökum. Það þarf að endurbyggja verksmiðjukost landsmanna, því hann er yfirleitt orðinn úreltur og stjórnendur SR þurfa að taka sig á eða víkja fyrir yngri mönnum ella.
Það er ekki nægjanlegt að sýna örlitla skerpu á miðri vertíð, mjölskilvinda sú sem væntanleg er til SR í Siglufirði hefði átt að vera starfhæf strax i byrjun, en ekki nú á miðri, eða í lok vertíðar.
Steingrímur Kristinsson
Athugasemd framkvæmdastjóra S.R.
Blaðinu þótti rétt að gefa framkvæmdastjóra S.R. kost á að gera athugasemd við grein Steingríms - og fer hún hér á eftir.
Vegna aflabrests á síldveiðum frá því 1967 og að sumarveiðar loðnu hafa ekki orðið að neinu marki fyrr en nú i sumar, þó nokkrar veiðitilraunir hafi verið gerðar áður hefur fjárhagur S.R. svo sem flestra annarra verksmiðja á Norður- og Austurlandi ekki verið slíkur, að unnt væri að leggja í nýjar fjárfestingar að verulegu marki.
Verksmiðjunum hefur engu að síður verið haldið við svo að unnt væri að taka á móti síld og loðnu, ef tækifæri gæfist.
Þrátt fyrir að tækjabúnaður verksmiðju S.R. i Siglufirði sé kominn nokkuð til ára sinna, hefur loðnuvinnsla undanfarna vetur gengið þar tiltölulega vel, og má þakka það m.a. þeim starfsmönnum verksmiðjanna, sem hafa langa starfsreynslu að baki.
Sú loðna, sem veidd hefur verið i sumar fyrir Norðurlandi, hefur reynst mjög erfið í vinnslu, ekki aðeins i verksmiðju S.R. í Siglufirði, heldur einnig í öðrum verksmiðjum, sem eru með nýrri vélakost. Ástæður til þessara erfiðleika má rekja til þess, að í fyrstu förmunum var loðnan mjög blönduð sjó, auk þess að vera mjög átumikil og leystist fljótt upp af völdum átunnar og sjálfsmeltingar á leiðinni í land og i þróm verksmiðjanna. Sumir farmarnir, sem fyrst bárust, voru nánast einn fljótandi grautur. Þegar svo er komið, verður soðið svo mikið að vöxtum, að þrátt fyrir að soðkjarnatækin anni að vinna kjarnann úr soðinu, er það takmörkunum háð hversu miklu magni af kjarna er hægt að blanda i pressukökuna. Af þessum ástæðum fór nokkuð af soði til spillis fyrst í stað.
Til þess að bæt a úr þessum erfiðleikum var óskað eftir því við skipstjórnarmenn að þeir dældu loðnunni hægar úr nótinni um borð í skip sín, en við það kemur loðnan heilllegri um borð og síubúnaður skipanna síar sjóinn betur úr aflanum. Jafnframt var samkvæmt ráðleggingu Rannsóknastofnunar fiskiðnaðarins bætt formalíni i loðnuna um leið og hún rennur í lestar skipanna. Þessar aðgerðir hafa leitt til þess, að loðnan kemur nú yfirleitt heilllegri að landi, þrátt fyrir langan flutning.
Jafnframt þessum aðgerðum var loðnumóttöku hagað þannig, að móttakan var takmörkuð við 2ja sólarhringa vinnslu verksmiðjunnar, i stað 7-8 sólarhringa vinnslu áður og má segja að vinnsla í verksmiðjunni hafi gengið eftir atvikum vel síðan.
Nokkur sjávarmengun átti sér stað í fyrstu, einkum frá veiðiskipum, sem lensuðu vökva frá loðnunni áður en henni var landað. í vetrarloðnu er uppistaðan í þeim vökva sjór, sem ekki hefur verið mikill mengunarvaldur, en í sumarloðnunni er þessi vökvi blandaður átu, uppleystum efnum úr loðnunni og lýsi. Á þessu áttuðu menn sig ekki í fyrstu, en eftir að þetta varð ljóst, lensuðu skipin á leið til lands og úti í firðinum. Um lýsismengun í sjó frá verksmiðjunni er vart að ræða, þar sem allt lýsi hefur verið skilið úr því soði, sem kann að hafa farið niður.
Um miðjan júní s.l., þegar verð á sumarloðnu var fyrst ákveðið, gerði Verðlagsráð að skilyrði við verðlagningu, að loðnunni yrði ekki dælt í land eins og tíðkast hefur við loðnulöndun síðustu 4 ár. Þess vegna varð tíminn nokkuð naumur til að setja annan búnað upp. Þær tafir, sem orð er á gerandi við löndunina, má rekja til skipanna sjálfra, eins og þegar lestarborð sem laus eru í farminum fara í löndunartækin og stórskemma þau, svo og vegna annarra óhappa, sem skýrt hefur verið frá í blöðum.
Síldarverksmiðjur ríkisins starfrækja verksmiðjur á 8 stöðum á landinu, þ.e. Skagaströnd, Siglufirði, Húsavik, Raufarhöfn, Seyðisfirði og Reyðarfirði. Framkvæmdastjóri fyrir verksmiðjurnar er einn og situr hann í Reykjavík, en þaðan eru greiðastar samgöngur á alla þessa staði.
Sala afurða verksmiðjanna, svo og innkaup til þeirra og fjármálafyrirgreiðsla, fer fram á skrifstofu S.R. í Reykjavík. Er því eðlilegt að framkvæmdastjóri sitji í Reykjavik.
Allar verksmiðjur, sem tekið hafa á móti sumarloðnu nú I ár, hafa átt í örðugleikum með vinnsluna og hafa ekki náð hærri mjölnýtingu en 12-13%, sem er lægra en fræðilega ætti að vera og þurrefnisinnihald loðnunnar gefur tilefni til. Stafar þessi lélega nýting mest af því að verksmiðjurnar geta ekki nýtt allt soðið vegna þess að pressukakan er það lin og litil, að hún þolir ekki alla íblöndun soðkjarnans.
Útilokað er að verksmiðjurnar geti af eigin fé ráðist i stórframkvæmdir eða fjárfrekar endurbætur. Verð á loðnu og öðrum bræðslufiski er og hefur verið það hátt, að ekkert hefur verið eftir til að svo mætti verða.
Fjármagni ríkisins og lánsfé hefur verið beint til annarra og stundum umdeildra framkvæmda, svo ekki hefur verið fyrirgreiðslu að vænta ár þeirri átt.
Jón R. Magnússon framkvæmdastjóri S.R.
