Stækkun Síldarverksmiðja ríkisins.
Raufarhafnarverksmiðjan verður stækkuð upp í 6.500 mála afköst á sólarhring fyrir næstu síldarvertíð.
Unnið er kappsamlega að því að S.R.30 og S.R.P. á Siglufirði verði stækkaðar um 5.000 mála afköst á sólarhring. -
Löndunartækjum verður komið upp við ríkisverksmiðjurnar á Siglufirði og Raufarhöfn á næsta vori.
»Rauðka« - eða - »Stækkun ríkisverksmiðjanna á Siglufirði.«
Almenn ánægja meðal sjómanna og útgerðarmanna yfir stækkuninni á Raufarhöfn og öðrum tillögum meirihluta verksmiðjustjórnarinnar um stækkun ríkisverksmiðjanna og byggingu löndunartækja.
Alkoma sjávarútvegsins hefir á síðustu árum stöðugt byggst meira og meira á síldariðnaðinum, þ.e. mjöl- og lýsisframleiðslu.
Verðið á þessum vörum hefir verið það sæmilegt, og síldarverksmiðjurnar stuðlað svo að auknum fersksíldarmarkaði, að síldarvertíðin hefir upp á síðkastið orðið besti tími ársins fyrir veiðiflotann.
Í landi hefir síldarvinnslan þótt hin eftirsóknarverðasta atvinna. þrátt fyrir það þótt hún standi aðeins 2 eða í hæsta lagi 3 mánuði á ári.
Það er því ekkert óeðlilegt þó svo hali farið, sem raun hefir á orðið, að nokkurskonar síldarbræðsluæði hafi gripið menn.
Sjómenn og útgerðarmenn eru að vonum sárir yfir því að geta ekki á hvaða tíma sem er, komið öllum afla sínum í verð, eða að þurfa að bíða eftir afgreiðslu í veiðihrotunum, og hættir þá til að líta ekki með nægilegri athugun og sanngirni á það, að síldarbræðslurnar eru dýrari en svo, að þær geti staðist, með því móti, að hafa aðeins nægilegt hráefni í veiðihrottunum, en standa að miklu leyti ónotaðar ella.
Og atvinnan í þeim verður heldur ekki sérlega eftirsóknarverð fyrir verkamennina, sé þar eftir litlu öðru að slægjast en fasta kaupinu, og eftirvinnu megi ekki gera ráð fyrir nema í mesta veiðilandburði.
Veiðistöðvarnar, stórar og smáar, hafa allar viljað fá síldarbræðslur til sín og um það orðið hið mesta ofurkapp og togstreita, sem leitt hefir til þess, að sumar verksmiðjur hafa veri0 byggðar af lítilli forsjá, enda orðið hinn þyngsti baggi, bæði fyrir sitt eigið þorp eða bæjarfélag og þjóðina í heild. -Eftir slíka árekstra væri ófyrirgefanlegt ef haldið væri áfram á sömu braut. -
Það er vissulega nauðsynlegt, að ganga mjög langt í því að fullægja eðlilegri veiðigetu skipaflotans, en í sambandi við kröfurnar um síldarbræðsluaukningu, verður að gæta hinnar ýtrustu varfærni og taka til vandlegrar rannsóknar og athugunar:
1. Samræmi milli veiðiflota og verksmiðjuafkasta.
2. Framleiðslukostnaður er miklu lægri í stórum verksmiðjum en smáum og því á að leggja áherslu á að verksmiðjurnar séu sem fæstar, en stórar og fullkomnar.
3. Lega verksmiðjanna verður fyrst og fremst að miðast við góð hafnarskilyrði og aðstöðu til veiði og að þær séu í þeirri fjarlægð hver frá annarri að hagkvæmt sé fyrir veiðiflotann.
4. Hvernig hægt er auka afkastagetu verksmiðjanna með sem minnstum stofnkostnaði. Þar verður að gæta hins skynsamlegasta sparnaðar. Útgerðin hefir ekki efni á að standa straum af óhóflegum stofnkostnaði, og þjóðin hefir ekki efni á óþarflega miklum lántökum, né að leggja fram erlendan gjaldeyri að þarflausu.
Allt eru þetta ómótmælanlegar staðreyndir, sem ríkisverksmiðjustjórninni var skylt að athuga vandlega og taka fyllsta tillit til þegar atvinnumálaráðherra beiddist álits hennar um leyfisbeiðni Siglufjarðarkaupstaðar til að endurbyggja "Rauðku".
Um það mál hafa verið settar á stað hóflausar æsingar og blekkingar og þykir því rétt að birta hér tillögur og umsögn verksmiðjustjórnarinnar, bæði meiri hlutans og minni hlutans i heilu lagi.
Er þess vænst að menn kjósi heldur að athuga rök og mynda sér skoðanir eftir rólega íhugun, en að láta æsast af illyrðum og rakalausum fullyrðingum til þess að fella sleggjudóma.
_______________________________________________
Tillögur meirihluta verksmiðjustjórnar til atvinnumálaráðherra eru framsettar í eftirfarandi bréfi:
Siglufirði,13. júlí1939
Atvinnumálaráðuneytið,
Vér leyfum oss hér með að svara bréfi yðar, dagsettu 13. fyrra mánaðar, þar sem þér óskið eftir umsögn vorri um beiðni Siglufjarðarkaupstaðar til þess að endurbyggja og stækka síldarverksmiðjuna Rauðku- á Siglufirði upp í 5 þúsund mála afköst pr, sólarhring.
Stjórn Síldarverksmiðja ríkisins hefir ekki getað orðið sammála um afgreiðslu þessa máls. Vér undirritaðir, meirihluti verksmiðjustjórnar og framkvæmdarstjóri verksmiðjanna, skilum því sérstöku áliti svohljóðandi:
Vér teljum brýna nauðsyn bera til þess, að auka afköst síldarverksmiðjanna ó landinn umfram þá 5 þúsund mála aukningu á sólarhring, sem verður á Raufarhöfn þegar hin nýja verksmiðja, sem þar er byrjað að reisa, er tekin til starfa.
Áslæðurnar til þess eru þessar:
1. Þátttaka í síldveiðum í sumar er mun meiri en í fyrra. Nú, eru notaðar til veiða 192 herpinætur en 157 í fyrra, eða 35 nótum fleira en þá. Með sama bræðslusíldarafla á skip og í fyrra, myndi aflinn í sumar nema ca. 173 þúsund málum meira nú en þá, vegna aukinnar þátttöku, samber meðfylgjandi skýrslu nr. 1. Af þessari aukningu má gera ráð fyrir, að verksmiðjan á Sólbakka taki við ca. 34 þúsund málum. Aukning til annarra verksmiðja yrði því ca. 139 þúsund mál miðað við aflann í fyrra, samber. skýrsla nr. 1
2. Vér höfum áður áætlað að aflast mundi að minnsta kosti 25% meira á veiðiskip vor en áður, við það að hin nýja 5.000 mála verksmiðja á Raufarhöfn kæmist upp. Með byggingu Raufarhafnarverksmiðjunnar ætti, samkvæmt þessu, afli þeirra skipa, sem nú skipta við oss, að aukast um að minnsta kosti 130 þúsund mál. Hin. auðugu síldarmið í nánd við Raufarhöfn eru alkunn, og einnig tafir skipanna við að sigla með afla sinn til Siglufjarðar austan frá Sléttu eða Langanesi.
Dagana frá 8-12. þ. m. telst oss svo til, að síldveiðiskip þau, sem skipta við Síldarverksmiðjur ríkisins, myndu hafa veitt minnst 40 þúsund málum meira, ef hin nýja 5 þúsund mála verksmiðja á Raufarhöfn hefði verið komin upp. Útflutningsverðmæti afurðanna, sem fengist hefðu úr þessum afla, myndu hafa numið um 112 milljón króna.
3. Gera má ráð fyrir að síldarflotinn aukast enn, þegar á næsta ári, svo að aflast muni á þau skip, sem við bætast, um 100 þúsund mál síldar.
4. Búast má við því, að Síldarútvegsnefnd muni ekki sjá sér fært að auka söltunarleyti til síldveiðiskipa, sem nemur aukningu síldveiðiflotans og að af þeim sökum muni meiri síld fara í bræðslu af hverju skipi en í fyrra, miðað við sama heildarafla og þá var. Áætlum vér, að þessi aukning á bræðslusíldaraflanum muni nema á komandi sumri ca. 80 þúsund málum frá síðastliðnu. ári.
5. Afköst síldarverksmiðjanna á Norðurlandi votu minni síðastliðið ár en þörf krafði.
Af framangreindum ástæðum teljum vér, að til þess að síldveiðiflotinn fái viðunnandi afgreiðslu næsta sumar, þurfi að auka afkastagetu síldarverksmiðjanna frá því sem nú er um 10 þúsund mál á sólarhring, eða sem svarar til 500 þúsund mála aukningar, miðað við 50 daga vinnslu.
Auk hinnar nýju verksmiðju á Raufarhöfn, teljum vér því knýjandi þörf fyrir 5 þúsund mála aukin afköst hjá síldarverksmiðjum í landinn.
Hagkvæntast teljum vér, að sú aukning verði á Siglufirði.
Verður þá að skera úr, á hvern hátt hagfeldast sé,- og ódýrast, að framkvæma þá aukningu, sérstaklega hvort heppilegra verði að nýbyggja verksmiðjuna "Rauðku", samkvæmt umsókn þeirri frá bæjarstjórn Siglufjarðarkaupstaðar, er þér hafið sent oss til umsagnar, eða stækka tvær af Síldarverksmiðjum ríkisins. S.R.'30 og S.R.P., hvora um 2.500 mála afköst á sólarhring.
Samkvæmt áætlun þeirri, sem fylgir með áðurnefndri umsókn bæjarstjórnar Siglufjarðarkaupstaðar, þá nemur nýbyggingarkostnaður "Rauðku" krónur 1.708.507,52.
Teljum vér þennan kostnað óvarlega áætlaðan, og viljum benda á, að byggingarkostnaður verksmiðju af sömu stærð á Raufarhöfn hefur verið áætlaður of oss um 2 miljónir króna með núverandi gengi.
Nýbygging "Rauðku" getur ekki kostað minna en þetta og á þá eftir að bæta við andvirði hennar mismun á núverandi bókfærðu verði "Rauðku" ca. kr. 160.000,oo og kaupverði lóða undir hina nýju verksmiðju á Raufarhöfn kr. 23.000,oo eða ca. hr. 137.000,oo.
Aukning á síldarverksmiðjum ríkisins um 5 þúsund mál á Siglufirði kostar ekki nema um kr. 1.300.000,oo samborið fylgiskjal 2.
Mismunurinn er um kr.837.000,oo, sem ódýrara verður að auka við Síldarverksmiðjur ríkisins 5 þúsund mála afköstum, en að nýbyggja "Rauðku"
Meirihluti þessa mismunar verður að greiðast í erlendum gjaldeyri. Stafar þessi mismunur af því, að hjá Síldarverksmiðjum ríkisins þarf ekki að byggja nýja lýsisgeyma, bryggjur, þrær og fleira.
Vélum til vinnslunnar má koma fyrir í þeim húsum, sem til eru hjá Síldarverksmiðjum ríkisins og sparast, við það bygging nýrra verksmiðjuhúsa.
Ennfremur er rétt að benda á það, að hin raunverulega afkastaaukning "Rauðku", ef hún yrði byggð að nýju, sem 5.000 mála verksmiðja, myndi ekki nema meira en 4 þúsund málum, þar sem atköst "Rauðku", sem nú eru 1 þúsund mál, yrðu að dragast frá afköstum hinnar nýju verksmiðju, þar sem rífa verður "Rauðku" til grunna til þess að byggja hina nýju verksmiðju.
Fimm þúsund mála aukning hjá Síldarverksmiðjum ríkisins mundi því verða kr. 837.000,oo ódýrari en fjögur þúsund mála aukning hjá "Rauðku".
Árleg útgjöld hjá 5 þúsund mála aukningu, hjá Síldarverksmiðjum ríkisins myndi verða miklu minni en hjá nýbyggingu "Rauðku", þótt ekki sé reiknað með fyrningu á fyrningu á mismun byggingarkostnaðarins, þar sem afborganir "Rauðku" eru 10% af stofnkostnaði.
Nemur mismunurinn á árlegum iðgjöldum því sem hér segir:
Vextir 7½% af 700.000 = kr. 50.750,oo
Árleg afborgun af 700.000 = kr. 70.000,oo
Vextir af bókfærðu núverandi andvirði Rauðku kr. 160.000 - lóðaverð á Raufarhöfn kr. 23.000 = 6% af kr. 137.000 = 8.220,oo
Árleg afborgun af kr.137.000 = 13.700,oo
Ýmis reksturskostnaður, sem er hærri hjá "Rauðku" þó hún yrði endurbyggð, en hjá fyrirhugaðri viðbót Síldarverksmiðju ríkisins, er nemur kr. 0,20 pr. mál = 50.000.00
Samtals kr. 192.670,oo
Eða ca. 0,77 pr. mál miðað við 250.000 mála vinnslu yfir rekstartímann.
Mismunur á árlegum útgjöldum "Rauðku" og útgjöldum viðbótar Síldarverksmiðja ríkisins, nemur því sem svarar 6% vöxtum p.a. af ca. kr. 3.200.000,oo m.ö.o. svarar hinn árlegi mismunur á útgjöldum andvirði ca. 28.700,oo síldarmála með núverandi verði.
Vér teljum mjög vafasamt að takast muni að fá nægilega mörg samningsskip til "Rauðku", eftir að afköst Síldarverksmiðja ríkisins á Raufarhöfn verða, með byggingu hinnar nýju verksmiðja þar,komin upp í 6.500 mál á sólarhring á næstu vertíð, því að eflaust mundu umráðamenn veiðiskipa, sem skipta við síldarverksmiðjur á Siglufirði. heldur kjósa að leggja afla skipanna upp hjá Síldarverksmiðjum ríkisins en "Rauðku", þar sem viðskiptaskip "Rauðku" myndu ekki eiga annars úrkostar en að sigla með afla sinn til Siglufjarðar, þótt þau veiddu afla sinn á austurhluta veiðisvæðisins, við Sléttu eða Langanes.
Ef "Rauðka" yrði endurbyggð og það kæmi í ljós, að verksmiðjan fengi ekki nægilega mörg veiðiskip, eða væri ekki að öðru leyti samkeppnisfær við Síldarverksmiðjur ríkisins, svo að tap yrði á rekstri hennar, þá teljum vér líklegt, samkvæmt áður fenginni reynslu, að reynt myndi verða að láta Síldarverksmiðjur ríkisins taka við rekstri hennar með ákvílandi skuldum og áorðnu tapi.
Myndi það, ef svo færi, verða mjög bagalegt, að fyrirkomulag verksmiðjunnar hefði ekki frá upphafi verið miðað við, að hún yrði starfrækt í sambandi við Síldarverkmiðjur ríkisins á Siglufirði, því að þá myndi að sjálfsögðu hafa verið haft annað fyrirkomulag um lýsis geyma, geymsluhús, þrær og fleira.
Stjórn Síldarverksmiðja ríkisins hefir hvað eftir annað hvatt ríkisstjórnina til þess að nota heimild þá, sem samþykkt var á Alþingi 1937, um byggingu nýrrar verksmiðju á Raufarhöfn, sem ynni úr 2.500 málum á sólarhring.
Á fundi verksmiðjustjórnarinnar hinn 24. september 1938, var samþykkt að gera þá tillögu til ríkisstjórnarinnar, að byggð yrði verksmiðja á Raufarhöfn með 5.000 mála afköstum á sólarhring í stað 2.500 mála.
Þessi tillaga var send ríkisstjórninni í bréfi þá samdægurs, ásamt áætlun um mismun á byggingarkostnaði og reksturskostnaði 2,500 mála verksmiðju og 5.000 mála verksmiðju. Síðan hefur þessi tillaga margsinnis verið ítrekuð, en strandað hefur á því, að lán til framkvæmda hefir ekki fengist.
Þrátt fyrir það er þó byrjað á byggingu hinnar nýju verksmiðju á Raufarhöfn, með samþykki atvinnumálaráðuneytisins. Verksmiðju-húsið verður reist i sumar, en byggingu verksmiðjunnar er ekki hægi að ljúka nema lán fáist.
Vér undirritaðir meirihluti verksmiðjustjórnarinnar samþykktum á fundi í verksmiðjustjórninni þann 8. maí s.l. svohljóðandi tillögu:
Samþykkt að rannsaka hve mikið hefir aukast við Síldveiðiflotann í ár og hve útlit sé fyrir mikla aukningu flotans á næsta ári, og ef sú rannsókn leiðir í ljós, að þurfi að auka afköst verksmiðja á Norðurlandi (fyrir utan hina fyrirhuguðu verksmiðju Raufarhöfn) þá samþykkir verksmiðjustjórnin að leggja til við ríkisstjórnina, að afköst S.R.30 verksmiðjunnar verði aukin um helming fyrir síldarvertið 1940. samkvæmt áætlun framkvæmdarstjórans er kostnaður við þessa aukningu kr. 600.000,oo. miðað við núverandi gengi-.
Nú er það komið í ljós, eins og að framan segir, að aukning síldveiðiflotans er meiri en svo, að nægilegt sé að auka við S.R.'30 2.500 mála afköstum á sólarhring til viðbótar við hina nýju verksmiðju á Raufarhöfn. Hinsvegar verður að telja 5.000 mála aukin afköst, utan, Raufarhöfn, viðunandi aukningu fyrir næstu síldarvertíð.
Hér er því um að ræða að velja á milli "Rauðku" og viðbótar við Síldarverksmiðjur ríkisins.
Með skírskotun til framanritaðs er það ljóst, að sjálfsagt er að taka viðbótarbyggingu við Síldarverksmiðjur ríkisins fram, yfir nýbyggingu "Rauðku" þar sem stofnkostnaður hennar er ca. 837.000 krónum hærri en hliðstæðar verksmiðjuaukningar hjá Síldarverksmiðjum ríkisins með 1.000 mála meiri afkastaaukningu á sólarhring.
Mismunurinn á árlegum útgjöldum nemur þar að auki ca. 192.670,oo krónum, sem hann er hærri hjá áætlaðri nýbyggingu "Rauðku", en hjá væntanlegri viðbót Síldarverksmiðja ríkisins á Siglufirði.
Getum vér því ekki mælt með því, að Siglufjarðarkaupstað verði leyfð nýbygging "Rauðku", en leggjum til:
1. Að hin nýja 5.000 mála Síldarverksmiðja á Raufarhöfn verði fullgerð fyrir næstu síldarvertíð með möguleikum til stækkunar upp í 10.000 mál.
2. Að afköst Síldarverksmiðja ríkisins á Siglufirði verði aukin um 5.000 mál á sólarhring, þannig að bætt verði við S.R.'30 og S.R.P. 2.500 mála afkastagetu við hvora um sig, fyrir næstu síldarvertíð.
3. Að leitað verði kaupa á Síldarverksmiðjunni "Rauðku" til handa Síldarverksmiðjum ríkisins fyrir kr. 180.000,oo og verði hún framvegis rekin í sambandi við Síldarverksmiðjur ríkisins og stækkuð síðar, ef þö0rf krefur.
4. Með tilliti til þess, að vér teljum lífsnauðsynlegt fyrir síldarútveginn og sjálfsagt frá þjóðhagslegu sjónarmiði, að viðbætur þær, sem talað er um í fyrsta og öðrum tillögulið vorum, verði fullgerðar fyrir næstu síldarvertíð, leyfum vér oss að fara fram á við hið háa ráðuneyti, að það leiti þegar í stað samþykkis stuðningsflokka þjóðstjórnarinnar um heimild fyrir umræddum, viðbótum og verksmiðjukaupum og fyrir nauðsynlegri lántöku í þessu sambandi.
Virðingarfyllst.
Þormóður Eyjólfsson (sign).
Sveinn Benediktsson (sign).
Þorsteinn M. Jónsson (sign).
J. Gunnarsson (sign).
---------------------------------------
Eftir að verksmiðjustjórnin hafði sent atvinnumálaráðherra ofanritað álit, fékk bæjarstjórn Siglufjarðar, eða hinir svokölluðu, "Rauðkumenn" Þórð Runólfsson, vélaeftirlitsmann til þess að gera athugasendir við kostnaðaráætlanir Jóns Gunnarssonar framkvæmdarstjóra og meirihluta verksmiðjustjórnar og til þess að semja nýja kostnaðaráætlun fyrir hina væntanlegu Rauðkubyggingu og stakk sú áætlun all mjög í stúf við hinar fyrri.
Yrði það allt of langt mál að birta hér þær athugasemdir og álit, en í svari ríkisverksmiðjustjórnar sem hér fer á ettir, eru þessar athugasemdir teknar lið fyrir lið, þess getið hverjar þær séu og þær leiðréttar eða hraktar.
Framhald hér:
| 
